Univerziteti su ustanove koje razvijaju, štite i prenose znanja i vještina kroz nastavni proces i naučnoistraživački rad, razvijajući univerzalne sposobnosti pojedinaca, time i ekonomske, humanističke i demokratske vrijednosti društva. Dakle, univerzitet karakteriše njegova sposobnost da generiše i apsorbuje znanje, da omogućava pristup akademskom znanju, da to znanje posredno ili neposredno primjenjuje, što posljedično dovodi do naučno-tehnološkog napretka i ukupnog prosperiteta društva. Naravno, to se odnosi na univerzitete koji savjesno i odgovorno vrše svoju tradicionalnu misiju obrazovanja i istraživanja.

U Bosni i Hercegovini egzistira 8 javnih univerziteta sa oko 90 fakulteta i umjetničkih akademija, i 22 privatna univerziteta, na kojim je prema podacima Agencije za statistiku BiH, u školskoj 2021/22 godine studiralo ukupno 78.343 studenta. Svi javni i privatni univerziteti, koji su akreditovani kod državne Agencije za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta, prema zakonu o visokom obrazovanju BiH, su ravnopravni. Oni su nosioci sistema visokog obrazovanja u BiH, koji se zasniva na principima Bolonjske deklaracije. 

Finansiranje rada javnih univerziteta u BiH dominantno se vrši iz budžeta nadležnih obrazovnih vlasti, dok se privatni univerziteti samostalno finansiraju, prvenstveno iz školarina studenata. Začuđujuće što država svoju mladost koja stiče znanje na privatnim univerzitetima diskriminiše, i ne učestvuje u finansiranju dijela troškova njihove školarine? Koja je razlika između vlasnika privatnog univerziteta i rektora nekog javnog univerziteta, koji je pod čvrstom stegom političkih partija? U nekim nekorektnim javnim univerzitetima, parcijalni partijski interesi, u slobodnom prevodu korupcija i nepotizam, duboko su ukorijenjeni, i inkorporirani u sve segmente univerziteta, što je porazno za akademsku zajednicu i društvo u cjelini. Tamo gdje korupcija i kriminal caruju, poštenje i ljudsko dostojanstvo potučeni su do nogu.

Dok Hrvatska i Srbija bilježe porast broja studenata, u BiH broj studenata rapidno opada. U posljednjih 10 godina, Hrvatska je imala porast studenata za 4,7%, u Srbiji bio porast za 6,1%. U BiH se dogodio dramatičani pad broja studenata od 28,4%,   sa 115.000 studenata u 2010/11. akademskoj godini, opao je na 82.744 u 2020/21. U školskoj 2021/22 godine studiralo je ukupno 78.343 studenta. Razlozi za ovaj alarmantni pad broja studenata u BiH su višestruki. Autonomija javnih univerziteta je fiktivna, na rukovodeća mjesta postavljaju se podobni a ne sposobni, sve zbog ostvarivanja perfidnih partijskih interesa, koji se nazivaju nepotizam i korupcija. Nezaštićena mladost teško podnosi diskriminaciju u odnosu na privilegovane, tokom studiranja i prilikom zapošljavanja. U državi u kojoj se hapse najodgovornija lica u pravosudnom sistemu zbog mita i korupcije, traganje za pravdom je sizisov posao i hodanje po trnju bosim nogama. Kada se svemu tome doda konstantni politički antagonizam sa čitavim spektrom motiva, razlozi odlaska ljudi u pravom stampedu iz BiH, posve su jasni.

Da li globalizacija može promijeniti stanje i otvoriti nove vidike u visokom obrazovanju Bosne i Hercegovine?

Globalizacija predstavlja proces privrednog i društvenog povezivanja na svjetskom nivou, pokrenut širenjem tržišta pod uticajem transnacionalnih kompanija, financijskih i privrednih institucija. Globalizacija zajedno s novom informacijskom tehnologijom i inovativnim procesima, stvara nove oblike organizacije rada. Znanje je temelj globalizacije, zato globalizacija ima dubok uticaj na prijenos znanja, jer se njeni efekti reflektuju na obrazovne sisteme. Krupni kapital koji pokreće globalizaciju, povećava potražnju za visokim obrazovanjem zbog vrhunskog znanja, a ono se stiče na referentnim univerzitetima. Zato se vrši kontinuirani pritisak na univerzitete da unaprjeđuju kvalitetet školovanja. Povećanjem potražnje za znanjem, raste dohodak u visokom obrazovanju, što motiviše ili primorava vlast da poveća ulaganja za naučna istraživanja i poboljša status univerziteta. Uspostavljanjem čvršćih veza između univerziteta i privrede, raznih državnih institucija i civilnog sektora, potencijalno dolazi do komercijalizacije akademskog znanja, potentnih inovacija istraživača sa univerziteta. 

Globalizacija dovodi do promjena u svim vidovima ljudskih aktivnosti, kako individualnih tako i društvenih, što se neizbježno reflektuje i na oblast obrazovanja.  U razvijenim društvima glavni razvojni resurs je ljudski kapital. Zahvaljujući primjenjenom znanju napredne države svijeta stiču velika materijalna bogatstva, usmjeravaju tehničko-tehnološki razvoj, odnosno svjetsku ekonomiju. Na drugoj strani, slabije razvijene države, koje su obično i demokratski neuređene, nemaju kvalitetan obrazovni sistem a time i nedovoljne intelektualne i materijalne resurse,  ne mogu uspješno da naprave prepoznatljive korake u ekonomskom razvoju. Zato se događa “odliv mozgova”. Svi se slažu da je uticaj globalizacije na visoko obrazovanje, pa time i akumulaciju znanja sve izraženiji. 

U novonastalim okolnostima, univerziteti se motivišu da stvaraju uslove za obrazovanje kvalitetnog kadara, za povećanje efikasnosti ljudskih resursa, koji će stvarati nova znanja i prepoznatljive inovacije. Na taj način univerziteti postaju privlačni za mlade ljude, kojima je potrebna materijalna sigurnost i intelektualno dokazivanje, što direktno umanjuje potrebu odlaska iz svoje domovine. Javni univerziteti, koji ne produkuju dovoljno kvalitetnog znanja prije ili kasnije moraju izaći iz zone nezasluženog komfora, što im omogućava država, koja za uzvrat ne dobija ni približni ekvivalent u inovativnom potencijalu. Ako se na javnim univerzitetima referentni profesori konačno probude iz inducirane letargije ili partijske hipnoze, postoji šansa da državni univerziteti iskorače iz zone sumraka u stanje naučnog prosperiteta. Država BiH ne smije da dozvoli da pojedinačni, bezuslovni entuzijazam vrhunskih naučnika na BiH univerzitetima i institutima, budu isključivi nosioci njenog naučnog razvoja, jer pojedinačne laste ne stvaraju ubjedljiv osjećaj proljeća. 

Povećanje intelektulnog kapitala na javnim univerzitetima, što je gravitaciona sila za privlačenje talentovanih studenta, natjeraće vlasnike privatnih univerziteta da mijenjaju svoju strategiju upošljavanja nastavnog kadra. Biće prinuđeni da upošljavaju u stalni radni odnos i visokoobrazovne stručnjake mlađe starosne dobi, koji će omogućiti dugoročan razvoj univerziteta, što bi doprinijelo konkurentnosti i popularizaciji privatnog sektora u visokom obrazovanju. Sada se u većini slučajeva na privatnim univerzitetima, nastavni proces održava i realizuje, kratkoročnim ugovorima s penzionisanim profesorima, sa zanemarljivo malim brojem nastavnika i saradnika u stalnom radnom odnosu, što stvara nepovoljan dojam kod studenata, njihovih roditelja i javnosti.