Nauka, kao najviši oblik društvene svijesti, predstavlja sistematizovano saznanje o objektivnoj stvarnosti čije su posredne i neposredne aplikacije zasnovane na objektivnim metodama istraživanja. Prirodne nauke predstavljaju osnovu za stvaranje tehničko-tehnoloških uslova, jer se naučni iskoraci u prirodnim naukama direktno apliciraju u tehničko-tehnološkim naučnim disciplinama. Ali i obratno, inovativna tehničko-tehnološka rješenja dovode do ubrzanog razvoja prirodnih nauka, odnosno do pouzdanijeg sagledavanja stvarnosti i zakona u prirodi. Mnogi koji se bave promišljanjem nauke jedinstveni su u konstataciji, da su prirodne i tehničke nauke temelj i pokretač ekonomskog razvoja svakog društva, od čije razvijenosti i stepena međusobne korelacije zavisi životni standard građana.
Akademija prirodnih i tehničkih nauka je naučna institucija istaknitih naučnika i stvaralaca, posvećena transnacionalnoj saradnji u razmjeni i širenju znanja, te podsticanju i unapređuju razvoja prirodnih i tehničkih nauka, i široke lepeze naučnih disciplina kojima su temelji prirodne nauke, kao što su biomedicinske nauke, u skladu sa evropskim standardima i kriterijima.
Veliki broj naučnika i stvaralaca iz BiH akademske javnosti, iz oblasti prirodnih i tehničkih nauka, a sa prepoznatljivim internacionalnim naučnim rejtingom, opravdano su razočarani zbog nedovoljne transparentnosti rada većine postojećih akademija u BiH. To se prvenstveno odnosi na izražene neprincipijelnosti i opstrukcije prilikom izbora novih članova u akademijama, kao i poražavajućem tretmanu prirodnih i tehničkih nauka u njima.
Uvredljivo mala zastupljenost naučnika iz oblasti prirodnih i tehničkih nauka u redovnom članstvu postojećih akademija u Bosni i Hercegovini, jedan je od razloga formiranja Akademije prirodnih i tehničkih nauka. Na službenim Web stranicama postojećih akademija u BiH, uočljive su sljedeće poražavajuće činjenice:
Akademija nauka i umjetnosti BiH (ANUBiH, osnovana 1966.) ima 30 redovnih članova, među kojima su 2 člana iz oblasti prirodnih nauka (1 fizičar i 1 hemičar). U Akademiji nauka Republike Srpske (ANURS, osnovana 1993.) nalaze se 23 redovna člana, među kojima su 4 člana iz oblasti prirodnih nauka. Od 27 redovnih članova Bošnjačke akademije nauke i umjetnosti (BANU, formirana 2012.), niti jedan nije iz oblasti prirodnih nauka. U Hrvatskoj akademiji znanosti i umjetnosti u Bosni i Hercegovini (HAZU, registrovana 2014.), od 15 redovnih članova, također niti jedan nije iz oblasti prirodnih nauka. U Bosanskoj akademiji nauka i umjetnosti ”Kulin ban” (BANUK, registrovana 2021.), od 27 redovnih članova akademije, 2 su člana iz oblasti prirodnih nauka (oba iz geografskih nauka). Internacionalna akademija nauka i umjetnosti u Bosni u Hercegovini (IANU BiH, registrovana 2021.) ima 23 redovna člana akademije, od kojih je 1 član iz oblasti prirodnih nauka (iz hemijskih nauka). Slično je i sa brojnošću redovnih članova iz oblasti tehničkih nauka u pomenutim akademijama, uz izuzetak Akademije nauka i umjetnosti BiH (ANUBiH), u kojoj trenutno ima 9 redovnih članova. Očito nije beznačajna činjenica da je predsjednik ANUBiH, u kontinuitetu od 1999. do 2014. godine bio iz oblasti tehničkih nauka.
U akademskoj zajednici Bosne i Hercegovine i BiH društvu u cjelini, postoje dva dijametralno oprečna mišljenja o formiranju novih akademija. Zvaničnici iz najstarije akademije u BiH, Akademije nauka i umjetnosti BiH (ANUBiH), smatraju da su novoformirane akademije “samoproglašene akademije”, takozvana “mrtvorođenčad”, dajući i konstatacije poput: “Te akademije, kako se pojavljuju tako se i gase – univerzalna nauka i umjetnost propadaju i ne mogu se svesti u etničke okvire”. Tu su i tvrdnje kako su to želje “nedokazanih” naučnika i umjetnika da budu proglašeni “akademicima”, da su zasnovane na vrlo sumnjivim premisama”, itd.
S druge strane, zvaničnici nekih novoformiranih akademija naglašavaju da nijedna naučna organizacija ne smije da ima privilegovan status i monopol u razvoju demokratski uređenog društva, te da zvaničnici Akademije nauka i umjetnosti BiH (ANUBiH), ciljano nastoje da degradiraju novonastale akademije i njihove članove, dajući neprimjerene kvalifikacije o njihovoj moralnoj, naučnoj i profesionalnoj nadgradnji, kako ne bi bio ugrožen egoistični višedecenijski status ANUBIH u Bosni i Hercegovini. Potencira se nefunkcionalnost i nemoć ANUBIH, da efikasnije i prepoznatljivije uzme učešće u naučnom razvoju BiH društva.
Akademija prirodnih i tehničkih nauka ima svoj stav u vezi formiranja novih akademija. Za državnu, najstariju akademiju u BiH, ANUBiH, mora se imati poštovanje i respekt, kako prema naučnom rejtingu njenih članova, tako i prema rezultatima koji su ostvareni u toku 70-godišnjeg njenog postojanja. Od ANUBIH s pravom se očekivalo, a i dalje se očekuje, da bude pokretačka snaga naučnog razvoja u BiH. ANUBiH koja je osnovana 1966. godine, kao i ostale državne akademije u SFRJ, bile su na “državnim jaslama”. Nažalost stiče se dojam, da ANUBIH koja trenutno ima 30 redovnih članova-akademika, ne može uspješno odgovoriti zahtjevima, izazovima i tempu razvoja savremenih nauka u BiH. Umjesto da najodgovorniji zvaničnici ANUBiH zagovaraju iskrenu saradnju sa novoformiranim akademijama, radi veće efikasnosti i boljeg kvaliteta naučno-istraživačkog rada, oni tendenciozno omalovažavaju novonastale akademije, što stvara mučan utisak u javnosti, kao da se plaše konkurencije i da žele da zadrže stečene pozicije u društvu. Naučni prosperitet države, ne može i ne smije počivati na samo jednoj naučnoj instituciji.
U novonastalim društvenim okolnostima neizgrađene demokratije, sve državne institucije, pa i naučne i obrazovne, partijski su umrežene, i na taj način se ostvaruju partijsko-politički i ekonomski interesi. U takvom nedemokratskom društvu, ostvareni naučnici i stvaraoci, koji svoj profesionalni i naučni integritet odbijaju prodati za novac ili poziciju u politici, dovedeni su u neravnopravan položaj u ostvarivanju naučnih i profesionalnih ambicija, u odnosu na svoje kolege koji su partijski umreženi. Rješenja su: predati se i pomiriti se sa zlom sudbinom; napustiti nedemokratsko društvo i u stampedu otići na zapad, ili se organizovati i dostojanstveno se boriti za svoja prava u svojoj državi. Mišljenja smo da je to jedan od glavnih motiva nastanka većine novih akademija u BiH, kojima se lijepe epiteti od strane pojednih zvaničnika i članova ANUBiH, da su to “fantomske”, “paranaučne, “kvaziumjetničke, “pseudoakademije”… Naravno da u svakom žitu ima i kukolja.
VIZIJA I STRATEGIJA RAZVOJA AKADEMIJE PRIRODNIH I TEHNIČKIH NAUKA
U svim oblastima ljudske djelatnosti, rad se sve više intelektualizuje. Ekspanzija razvoja prirodnih i tehničkih nauka, i na njihovim osnovama zasnovana tehnologija, nužno zahtijeva kvalitetnije i ubrzanije sticanje znanja. Da bi se ti zahtjevi ispunili, treba iznalaziti nove puteve, načine i metode ostvarivanja nastavnog i naučno-istraživačkog procesa u obrazovnim sistemima i naučnim organizacijama. Iz tog razloga, glavni motiv ove Akademije je da postane respektabilna multidisciplinarna naučna organizacija, koja će dati prepoznatljiv doprinos razvoju prirodnih i tehničkih nauka u BiH i široj međunarodnoj zajednici.
Ajnštajn je svojevremeno isticao, da nauka nema domovinu i da je njena otadžbina cijeli svijet, odnosno da za nauku ne postoje međudržavne granice. Za realizaciju postavljenih zadataka, Akademija prirodnih i tehničkih nauka uspostavit će saradnju (umrežavanje) sa srodnim akademijama i organizacijama u BiH, regiji, Evropi i svijetu, uzeti učešće u domaćim i međunarodnim naučnim i razvojnim projektnim konkursima.
U Akademiji prirodnih i tehničkih nauka, izvrsnost, vidljivost i naučni domet, kao univerzalni principi intelektualnog stvaralaštva u razvijenim i demokratski uređenim državama, bit će isključivi kriteriji za prijem novih članova Akademije. Akademija prirodnih i tehničkih nauka, ni pod koju cijenu neće dozvoliti da na njen rad utiču partikularni politički interesi i lični afiniteti, koji urušavaju uzvišenu misiju naučnog stvaralaštva.
U opisivanju moralnih, profesionalnih i naučnih kvaliteta članova ove Akademije, ne egzistira frustrirani lažni sjaj. Uzvišene vrijednosti članova ove Akademije, svojstvene su vrijednosti njihovih ličnosti, koje su u praksi potvrđene. Njihovo naučno stvaralaštvo nije rezultat političkih niti nekih drugih privilegovanih pozicija, naprotiv, u većini slučajeva naučni stvaraoci Akademije, bili su u svom radu inhibirani pa čak i diskriminisani. Rad ove Akademije pokazat će da poštenje, solidarnost i profesionalizam, nisu u koliziji s društvenim progresom i razvojem, već su to etičke i intelektualne vrijednosti, preko kojih se prepoznaje ljudskost i pouzdano spoznaje stvarnost – vrijednosti, koje daju smisao našem ovozemaljskom postojanju.
Visoko, 23. 10. 2023. godine Prof. dr. Feriz Adrović